Współczesna antykoncepcja oferuje mnóstwo sposobów przeciwdziałania zapłodnieniu. Co należy o nich wiedzieć? Które środki antykoncepcyjne mają najwyższą skuteczność? Jakie są skutki uboczne poszczególnych metod antykoncepcji? Czytaj dalej i dowiedz się więcej!
Antykoncepcja ma zapobiegać niechcianemu zajściu w ciążę. Korzysta się z metod naturalnych, hormonalnych, awaryjnych oraz mechanicznych. Metody barierowe dodatkowo chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Antykoncepcja rozwija się co najmniej od najstarszych cywilizacji starożytności. W przeszłości do kontroli płodności służyły m.in. dopochwowe wkłady z liści i miodu, przypominających prezerwatywy osłonek ze zwierzęcej skóry czy stosunku przerywanego. Pierwsze gumowe kondomy powstały w trzeciej dekadzie XX w., a w latach 70. wypuszczono na rynek tabletki hormonalne. Coraz więcej par wybiera też operacyjne wywoływanie niepłodności, którą później można przywrócić – choć nie zawsze taki zabieg kończy się powodzeniem.
Czym jest antykoncepcja – kontrola płodności i metody zapobiegania ciąży
Antykoncepcją nazywa się wszystkie sposoby na niedopuszczenie do zapłodnienia komórki jajowej lub zagnieżdżenia się zarodka w macicy. Z tego względu pewne grupy wyznaniowe i „obrońcy życia poczętego” potępiają albo prawnie zakazują wielu środków antykoncepcyjnych. Większość metod polega na zatrzymaniu plemników, zanim w ogóle dotrą do gamety żeńskiej – np. wewnątrz bariery mechanicznej lub przez zwiększenie gęstości śluzu szyjkowego macicy.
Niektórzy preferują antykoncepcję hormonalną w silniejszej postaci. Takiej, która całkowicie wstrzymuje owulację. Osoby prowadzące aktywne życie seksualne – w sformalizowanym związku bądź poza nim – powinny mieć świadomość, że takie metody nie chronią przed zainfekowaniem chorobami, którymi można zakazić się podczas współżycia. Dlatego antykoncepcja pełni ważną funkcję społeczną, czyli utrzymania dobrego stanu zdrowia populacji. Optymalną formę antykoncepcji najlepiej wybierać wspólnie, po konsultacjach u ginekologa.
Środki antykoncepcyjne – rodzaje
Jedne kupisz łatwo, inne tylko na receptę. Część kosztuje niewiele, za pozostałe trzeba zapłacić kilka tysięcy złotych. Metody antykoncepcyjne różnią się sposobem działania, skutecznością, możliwymi skutkami ubocznymi, dostępnością oraz ceną. Najczęściej dzieli się je według pierwszego z tych trzech kryteriów. Antykoncepcja może być:
- naturalna;
- mechaniczna / barierowa;
- hormonalna;
- awaryjna.
Naturalne metody antykoncepcji
Żadnych tabletek, plastrów wywołujących burzę hormonów, implantów wewnątrzmacicznych czy gumek wpływających na doznania zmysłowe. „Tylko” dostosowanie życia seksualnego do naturalnego rytmu organizmu kobiety. Jako antykoncepcję naturalną lekarze klasyfikują następujące metody:
Metoda termiczno-objawowa
Popularnie nazywana „kalendarzykiem”, mimo że nie ma nic wspólnego z wyznaczaniem dni płodnych z kilkutygodniowym wyprzedzeniem. Istotą tej metody antykoncepcji jest określanie aktualnej płodności kobiety na podstawie:
- temperatury ciała;
- gęstości śluzu;
- położenia szyjki macicy.
Termiczno-objawowa metoda antykoncepcji jest najskuteczniejsza u kobiet, których cykl miesiączkowania jest bardzo regularny. Tymczasem wiele czynników zewnętrznych – choroby stres – poważnie go zaburza. Kobietom stosującym „kalendarzyk” często rośnie libido, a przecież w dni płodne (co naturalnie zwiększa popęd seksualny) powinny powstrzymać się od stosunków, jeśli nie chcą zajść w ciążę. Pewnym rozwiązaniem tego problemu może być rezygnacja z penetracji pochwy bądź stosunek przerywany, o którym piszemy poniżej.
Stosunek przerywany
Podstawowe założenie – wytrysk nie może nastąpić ani wewnątrz pochwy, ani na okolice waginy. Jako że plemniki w nasieniu nie mają w efekcie żadnego kontaktu z żeńskimi komórkami rozrodczymi, stosunek przerywany można uznać również za antykoncepcję mechaniczną. Teoretycznie to nic trudnego, ale w praktyce pojawiają się komplikacje:
- u mężczyzny tuż przed orgazmem może dojść do skurczy mięśni „wypychających” biodra do przodu;
- w uniesieniu, przed szczytowaniem łatwo się zapomnieć;
- trzeba przerwać stosunek w chwili wielkiej przyjemności;
- u niektórych mężczyzn stosujących taką antykoncepcję seksuolodzy zaobserwowali reakcje nerwicowe, prowadzące do problemów ze wzwodem.
Antykoncepcja – metody mechaniczne
Aby uniknąć niechcianej ciąży, najlepiej uniemożliwić plemnikom dotarcie do jajeczka, jajowodów, albo i macicy. Im wcześniej uda się je zatrzymać, tym lepiej. Antykoncepcja mechaniczna cechuje się wysoką skutecznością, ale tylko przy prawidłowym zastosowaniu. Efektywność wymienionych niżej środków znacznie spada – nawet o kilkanaście punktów procentowych – jeśli podczas zakładania/aplikacji popełni się jakiś błąd. Nie zaleca się jednoczesnego stosowania dwóch barierowych środków antykoncepcyjnych.
Prezerwatywy
Tanie i szeroko dostępne. Gumowe kondomy, najczęściej wykonywane z lateksu. Alergicy mogą korzystać z prezerwatyw wytwarzanych z tworzyw sztucznych, które nie wywołują reakcji uczuleniowych. Kluczowym elementem kondoma jest zbiorniczek na spermę, dlatego prezerwatywy nie należy naciągać do samego końca, na siłę. W przeciwnym razie guma pęknie pod ciśnieniem wytrysku.
Czy istnieją prezerwatywy dla kobiet?
Tak, określa się je także jako femidom. Prezerwatywy damskie mają 2 pierścienie, pozwalające ustabilizować ją wewnątrz pochwy. Nie są szczególnie popularne, głównie ze względu na wciąż małą dostępność oraz trudności w prawidłowym włożeniu.
Diafragma – kapturek naszyjkowy
Zapewnia nieco mniej skuteczną antykoncepcję i ochronę przed chorobami zakaźnymi od prezerwatyw, za to nie tłumi tak doznań zmysłowych. Diafragmę nakłada się na szyjkę macicy, a z wyjęciem kapturka należy odczekać od 6 do 8 godzin po stosunku. Niektóre kobiety chcą dodatkowego zabezpieczenia i wybierają diafragmy ze środkami zabójczymi dla plemników.
Gąbka nasączona środkiem plemnikobójczym
Mało popularna wśród kobiet, głównie przez wywoływany dyskomfort. Gąbki dopochwowe blokują szyjkę macicy, a spermicydy neutralizują gamety męskie. Taka antykoncepcja może pozostawać wewnątrz ciała maksymalnie 30 godzin – lub do 6 h po współżyciu.
Antykoncepcja hormonalna – jedno- i dwuskładnikowe, hormonalne środki antykoncepcyjne
Metody antykoncepcji z tej kategorii są bardzo zbliżone. Nawet jeżeli na pierwszy rzut oka pigułki antykoncepcyjne i przyjmowanie tabletek nie ma nic wspólnego z zastrzykami, wszywaniem implantów czy krążkami dopochwowymi. Ich działanie antykoncepcyjne bazuje na stopniowym uwalnianiu określonej dawki hormonów, które sterują cyklem płciowym kobiety. Najczęściej są to syntetyczne pochodne estrogenu i progesteronu. Antykoncepcja hormonalna może być przyjmowana:
- doustnie – tabletki dwuskładnikowe, pigułki jednoskładnikowe;
- transdermalnie, przez skórę – plastry antykoncepcyjne;
- drogą iniekcji – zastrzyki antykoncepcyjne;
- dopochwowo – pierścienie / ringi / krążki antykoncepcyjne;
- domacicznie – wkładki / spirale antykoncepcyjne;
- chirurgicznie – umieszczenie implantu antykoncepcyjnego pod skórą;
Rodzaj i ilość hormonów w antykoncepcji zawsze ustala lekarz. W wyniku ich działa dochodzi do uregulowania cyklu miesiączek, zahamowania lub wstrzymania krwawienia, zatrzymania owulacji i/lub zwiększenia gęstości śluzu w szyjce macicy. Niektóre metody są w stanie poprawić kondycję skóry i włosów. Długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko poważniejszych skutków zdrowotnych.
Antykoncepcja awaryjna
„Pigułka dzień po” uniemożliwia zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej w macicy. To mit – antykoncepcja awaryjna nie ma nic wspólnego ze środkami wczesnoporonnymi. Środki hormonalne z tej kategorii, od 2017 r. dostępne w Polsce jedynie na receptę, mają za zadanie zahamować owulację lub nie dopuścić, by w ogóle doszło do zapłodnienia. Działają prawidłowo od 72 do 120 godzin po stosunku bez zabezpieczenia lub gdy pozostałe metody antykoncepcji zawiodły (np. doszło do pęknięcia prezerwatywy).
Skuteczność antykoncepcji
Do jej oceny przez lata wykorzystywano wskaźnik Pearla. Efektywność danej metody oznaczała statystyczną liczbę pacjentek na 100 kobiet, które zaszły w ciążę pomimo korzystania ze środka antykoncepcyjnego. Im mniejszy Indeks Pearla (IP), tym skuteczniejsza antykoncepcja. Jednak WHO zaleca, by poziom zabezpieczenia przed ciążą przy stosowaniu danej metody antykoncepcji podawać w procentach:
- preparaty plemnikobójcze – 72–82%;
- gąbki dopochwowe – 76–91%;
- antykoncepcja objawowo-termiczna – 76–99,4%;
- stosunek przerywany – 78–96%;
- prezerwatywy – 82–98%;
- kapturki antykoncepcyjne – 88–94%;
- tabletki antykoncepcyjne – jednoskładnikowe 91–99,5%, dwuskładnikowe 91–99,7%;
- ringi antykoncepcyjne – 91–99,7%;
- plastry antykoncepcyjne – 91–99,7%;
- podwiązanie jajowodów u kobiety / wazektomia u mężczyzny – 99,5–99,9%;
- wkładka domaciczna – 99,8%;
- hormonalny, jednoskładnikowy implant antykoncepcyjny – 99,95%.
Wnioski? Idealna antykoncepcja nie istnieje, może z wyłączeniem całkowitej wstrzemięźliwości seksualnej. Każda metoda zapobiegania ciąży ma jakieś działanie niepożądane – jeśli nie dla organizmu, to dla psychiki. Jednocześnie skutki nieplanowanego macierzyństwa / ojcostwa są często znacznie poważniejsze i groźniejsze. Wyboru skutecznej metody antykoncepcji należy dokonać w pełni świadomie, a w razie wątpliwości – poprosić lekarzy-specjalistów o pomoc i poradę.
Zobacz także:
- Po jakim czasie działają tabletki antykoncepcyjne? W jakim momencie antykoncepcja hormonalna zaczyna chronić przed ciążą?
- Antykoncepcja bez recepty – odkryj najskuteczniejsze środki!
- Jak działają tabletki antykoncepcyjne? Poznaj mechanizm działania antykoncepcji hormonalnej!
- Antykoncepcja po porodzie. Jak długo trwa połóg i kiedy warto zacząć stosować zabezpieczenie przed ciążą?
- Jak rozpoznać ciążę, biorąc tabletki antykoncepcyjne? Czy zajście w ciążę podczas brania tabletek jest możliwe?
