Gender dało się poznać w polskim dyskursie jako niebezpieczna ideologia z Zachodu, która zagraża istnieniu tradycyjnych wartości. Czy rzeczywiście tak jest? Jak można zdefiniować gender? Przekonaj się sam!
Określenie gender wywołuje w Polsce dużo większe kontrowersje, niż ma to miejsce za granicami naszego kraju. Chociaż częściowo wiąże się to z różnicami językowymi, ważne jest także znaczenie tego terminu. Zapoznaj się z poniższym tekstem i sprawdź, co właściwie oznacza słowo gender!
Historia pojęcia gender
W Polsce słowo gender, przywołane w dyskursie publicznym, niemal zawsze prowadzi do burzliwej dyskusji. W języku angielskim ma ono natomiast neutralny wydźwięk. Najczęściej tłumaczy się je jako „płeć kulturową”, dla odróżnienia od słowa sex, czyli płci biologicznej, na którą wskazują cechy zewnętrzne (m.in. wygląd genitaliów).
Samo określenie gender ma bardzo stary rodowód. Najprawdopodobniej wywodzi się z proto-indoeuropejskiego określenia ǵénh, które oznaczało „spłodzić”. Słowo wyewoluowało następnie w łaciński zwrot genus, a następnie w starofrancuskie i staroangielskie gendre. Gender w jego współczesnym rozumieniu zaczęło kiełkować dopiero w latach 50-60 XX wieku; wcześniej nie istniało bowiem rozróżnienie na płeć biologiczną i tożsamość płciową. Pojęcie zaczęło funkcjonować powszechnie dopiero w ostatnich dekadach XX w., głównie za sprawą teorii feministycznych.
Płeć biologiczna i tożsamość płciowa teorie
W naukach społecznych gender służy przede wszystkim do opisu pewnych zjawisk. Łączy się z tożsamością płciową, nie mając podstaw biologicznych. Dotyczy zatem np. ról społecznych, sposobu ubierania się mężczyzn i kobiet, zachowania itd.
Powszechnie przyjęło się, że sex to coś niezmiennego, niezależnego od kultury, natomiast gender i związane z nią role oraz atrybuty zmieniają się w zależności od tradycji. Podejście do gender oraz rozróżnienia płci na męską i kobiecą są jednak dość różnie interpretowane. Sprawdź, jakie są najpopularniejsze teorie odnośnie płci kulturowej.
Gender i feminizm różnicy
Odłam feminizmu reprezentowany m.in. przez Christinę Hoff Sommers i Sylviane Agacinski, gender stanowi interpretację płci przypisanej przy urodzeniu. Według teorii mężczyźni i kobiety powinni być sobie równi, jako że żadna z tych płci nie jest gorsza od drugiej. Jednocześnie feminizm różnicy zakłada, że rozbieżności pomiędzy nimi są na tyle duże, że nie powinno się próbować ich w żaden sposób likwidować. Zamiast tego należy przyjąć, że sex oraz gender stanowią spójną całość i należy ją nie tylko zaakceptować, ale i celebrować.
Teoria queer oraz podział na sex i gender
Niebinarność, transpłciowość i gender
Warto wspomnieć, że płeć przypisana przy narodzinach to nie, jak chcą sądzić niektórzy, coś nienaruszalnego. W wielu kulturach rozpoznaje się osoby transpłciowe i o tożsamościach niebinarnych. W ich przypadku tożsamość płciowa i płeć nadana przy narodzinach są niespójne. Nierzadko powoduje to problemy natury psychicznej, trudności w codziennym funkcjonowaniu i ogromne cierpienie. Sytuacja pogarsza się w środowiskach, w których istnieją bardzo sztywne podziały na kobiecość oraz męskość – nie ma w nich bowiem miejsca na jakiekolwiek zaburzenie binarnego rozróżnienia na dwie płcie. Osoby, które się w niego nie wpisują, często spotykają się z dyskryminacją, są narażone na ostracyzm, a nawet bezpośrednie ataki.
Chociaż nie wszystkie osoby transpłciowe i niebinarne popierają teorię o dekonstrukcji płci, warto mieć na uwadze, że trzymanie się ścisłych podziałów nie wszystkim wychodzi na dobre.
Gender w innych kontekstach
Gender mainstreaming, czyli walka z dyskryminacją
Walka z dyskryminacją kobiet oraz mniejszości seksualnych stanowi obiekt zainteresowania wielu światowych organizacji i związków polityczno-gospodarczych. Dla przykładu warto wymienić strategię przyjętą przez Unię Europejską, znaną pod nazwą gender mainstreaming. Jest to szereg działań mających na celu zrównanie praw wszystkich osób, niezależnie od płci. Mainstreaming oznacza, że temat płci powinien stale stanowić obiekt dyskusji i być włączony w jak największą liczbę unijnych praktyk.
Gender studies
Gender studies to dziedzina nauki, która wyłoniła się ze studiów feministycznych. Polega na badaniu płci kulturowej, w kontekście m.in. filozoficznym, psychoanalitycznym, czy antropologicznym i jest niejako specjalizacją nauk społecznych. W Polsce Gender studies prowadzone są w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, w ramach interdyscyplinarnych studiów podyplomowych.
Ideologia gender
Niejeden z nas z pewnością słyszał w polskich mediach o „propagowaniu ideologii gender”. Mimo że podstawowa definicja gender wydaje się być prosta i pozbawiona emocjonalnego nacechowania, to rozróżnienie płci przypisanej przy narodzinach oraz tożsamości płciowej stanowi przedmiot bardzo burzliwych debat, zarówno w polityce, jak i wśród przedstawicieli Kościoła.
Podział na gender oraz sex jest przez wiele osób publicznych całkowicie nieakceptowany; propagowanie wiedzy o nim uważa się nie za stan faktyczny, a ideologię, przypisywaną przede wszystkim środowiskom feministycznym i społeczności LGBT. Nierzadko widzi się w nim zaprzeczenie porządkowi, który został ustanowiony przez naturę/Boga. Płeć biologiczną i kulturową uważa się za nierozłączne, a wynikające z nich role społeczne – naturalne predyspozycje, których nie można zmienić. Kontrowersje związane z upowszechnieniem się terminu gender mogą być zatem wynikiem strachu o zachwianie wielowiekowych przekonań i tradycji, jakich kurczowo trzymają się niektórzy politycy i duchowni.
Gender – podsumowanie
Jak wynika z powyższego artykułu, gender, chociaż niesie za sobą dość proste wyjaśnienie, wiąże się z bardzo różnorodnymi kontekstami. Badania nad płcią kulturową oraz spory, jakie toczą się w debacie publicznej wskazują na to, z jak wieloma interpretacjami i następstwami wiąże się to określenie. Niezależnie od tego, która z teorii o gender jest nam bliższa, warto pamiętać, że płeć kulturowo-społeczna nie jest, w żadnym wypadku, niebezpieczną ideologią.
Zobacz także:
- Pangender – płeć, która nie posiada granic. Przekonaj się, kim jest osoba pangender
- Cisgender – kim jest osoba cispłciowa i skąd wziął się ten termin? Dowiedz się wszystkiego o cispłciowości
- Agender – czym jest ta tożsamość płciowa? Dowiedz się, jak określają się osoby agenderowe
- Genderqueer – co to znaczy i czy różni się od niebinarności? Dowiedz się wszystkiego o tożsamości płciowej genderqueer
- Znane osoby niebinarne – nie tylko Emma Corrin, czy Demi Lovato! Przekonaj się, czym jest niebinarność i który celebryta dokonał coming outu jako osoba niebinarna