Trzecia płeć jest określeniem, z którym wiele osób miało styczność. Mało kto jednak wie, z czym się ono wiąże i czyją tożsamość można w ten sposób określić. Sprawdź, czym charakteryzuje się trzecia płeć i w jakich kulturach występuje.
Chociaż w większości kultur nadal funkcjonuje podział na płeć męską oraz żeńską, coraz częściej rozpoznaje się także te, które wyłamują się z binarnego schematu. Co więcej, jest to sytuacja nowa w większości współczesnych społeczeństw Zachodu, w wielu tradycjach natomiast już od wieków wiadomo było o istnieniu osób, które identyfikują się z tzw. trzecią płcią. Przekonaj się, czym ona jest i w których krajach natkniemy się na prawne oznaczenie osób o trzeciej płci.
Czym jest trzecia płeć?
Trzecia płeć jest terminem używanym przez socjologów i antropologów do określenia każdej prawnie i/lub społecznie uznanej płci, innej niż żeńska i męska. Określenie „trzecia” może również oznaczać „inną”, jednak wielu badaczy woli rozróżnienie na trzecią, czwartą i każdą kolejną płeć.
Termin niekiedy odnosi się do tożsamości niebinarnej; używają go zarówno osoby, których kraj uznaje prawnie trzecią płeć, jak i ci, w których społeczeństwie i kulturze nie jest ona dobrze znana. Pozwala to Warto jednak zaznaczyć, że wielu badaczy, w szczególności rdzennych dla danego regionu, sprzeciwiają się zrównywaniu tych dwóch terminów; dla nich istnienie trzeciej płci wymaga zrozumienia kontekstu kulturowego i roli, jaką przyjmują w danym społeczeństwie osoby o tej tożsamości. Mówi się wręcz o etnocentrycznych założeniach na temat innych kultur, które tylko z pozoru starają się być postępowe.
Prawne oznaczenie trzeciej płci
Oznaczenie płci w dowodzie, która nie jest ani męska, ani żeńska, nie jest dostępne w wielu krajach; te natomiast, w których jest to możliwe, zawierają zazwyczaj opcję oznaczoną jako „niebinarna”, a nie „trzecia płeć”. Tożsamość płciową nienormatywną można oznaczyć w takich państwach, jak:
- Indie (słynna trzecia płeć Hidźra);
- Malta;
- Nepal;
- Islandia;
- Pakistan;
- Niektóre stany w USA;
- Taiwan;
- Tajlandia;
- Nowa Zelandia;
- Kanada;
- Austria;
- Dania;
- Holandia;
- Urugwaj;
- Wielka Brytania;
- Niemcy;
- Kolumbia;
- Chile;
- Brazylia;
- Belgia;
- Australia;
- Argentyna.
Trzecia płeć w różnych kulturach
Osoby trzeciej płci są w różnych kręgach kulturowych inaczej nazywane i podlegają innym prawom. Chociaż większość z nich nie zostaje prawnie rozpoznana, społeczeństwo ma świadomość istnienia tych osób.
- W Angoli w królestwie Ndongo żyją szamani zwani Chibados, u których rozpoznano przy narodzinach płeć męską, jednak przez większość swojego życia funkcjonują jako kobiety;
- W południowej części Etopii w kulturze Maale rozpoznaje się trzecią płeć pod nazwą Ashtime.
Azja i Pacyfik
- Filipiny – wiele tożsamości płciowych określa się mianem trzeciej płci. Należą do nich baklâ (odnoszą się zazwyczaj mężczyzn o orientacji homoseksualnej lub transpłciowych kobiet) oraz lakin-on (odnoszą się do kobiet);
- Indonezja – w tradycji indonezyjskiej trzecia płeć występuje pod nazwą Waria;
- Polinezja – na polinezyjskich wyspach funkcjonuje wiele kultur, z których część rozpoznaje osoby o trzeciej płci. W Samoi określa się ich mianem Faʻafafine, w Królestwie Tonga Fakaleitī, na Wyspach Cooka Akava’ine, a na Hawajach Māhū.
Ameryka Północna
Współcześnie w Ameryce Północnej funkcjonuje termin-parasol Two-Spirit, czyli w dosłownym tłumaczeniu ktoś o „dwóch duszach”. Utworzono go w latach 90 XX wieku. Głównym celem było zastąpienie używanego w przeszłości terminu berdache. To obraźliwe określenie było stosowane wobec Rdzennych Amerykanów przez kolonizatorów oraz dawnych antropologów. Berdache używano wobec osób homoseksualnych, tych, których płeć nie była postrzegana jako normatywna, oraz niewolników, których sprzedawano w seksualną niewolę.
Rdzenni badacze mają jednak wątpliwości co do zasadności terminu Two-Spirit. Binarność płciowa, która została wprowadzona na kontynent przez Europejczyków, różniła się bowiem od tego, w jaki sposób płciowość i role społeczne postrzegały dawne społeczności. Ta dychotomia, charakterystyczna dla krajów europejskim, nie była znana Rdzennym Amerykanom. Dlatego, chociaż Two-Spirit może być stosowany przez osoby, które współcześnie nie utożsamiają się z płcią wyłącznie żeńską lub męską, nie jest uznawany przez tradycyjne społeczności.
Ameryka Łacińska i Karaiby
- Południe Meksyku – w społecznościach Zapotece wyróżnia się trzecią płeć pod nazwą Muxe. Zazwyczaj termin odnosi się do osób, którym przy urodzinach przypisano płeć męską, jednak posiadają cechy charakterystyczne dla kobiet;
- Wenezuela, Surinam oraz Gujana – w tych państwach funkcjonuje natywne plemię, który osoby trzeciej płci (ani męskiej, ani żeńskiej) określa się mianem Tida wena. W przeszłości pełnili oni rolę szamanów i byli respektowani przez swoją społeczność.
Polska a trzecia płeć
W 2021 r. Unia Europejska wprowadziła rozporządzenie, zgodnie z którym w dokumentach wprowadzona zostaje trzecia płeć, oznaczona jako X. Chociaż nie dążono do żadnej ogólnokrajowej rewolucji, gdyż UE nie wymaga od państw członkowskich przyjęcia unijnego rozporządzenia, wywołało ono spore kontrowersje – szczególnie w Polsce.
Polski rząd z miejsca odrzucił bowiem możliwość oznaczenia płci X w dokumentach – ani polski system prawny, ani rejestry, ani konstytucja nie przewidują bowiem w ogóle istnienia płci innej niż męska lub żeńska.
Trzecia płeć – podsumowanie
Jak widać trzecia płeć jest terminem dość trudnym do zdefiniowania. Wszystko zależy bowiem od tego, czy rozpatruje się ją w kontekście danej kultury i tradycji, czy oznacza tym terminem każdą płeć niebinarną.
Zobacz także:
- Pangender – płeć, która nie posiada granic. Przekonaj się, kim jest osoba pangender
- Genderqueer – co to znaczy i czy różni się od niebinarności? Dowiedz się wszystkiego o tożsamości płciowej genderqueer
- Agender – czym jest ta tożsamość płciowa? Dowiedz się, jak określają się osoby agenderowe
- Demiboy – poznaj charakterystykę tożsamości płciowej i sprawdź, jaka jest symbolika flagi demiboy
- Cisgender – kim jest osoba cispłciowa i skąd wziął się ten termin? Dowiedz się wszystkiego o cispłciowości